Ariel Dorfmanen bibliografiak agortezina dirudi, izenburu ugari ageri zaizkigu bere sorkuntzaren taulan 1968an El Absurdo entre cuatro paredes kaleratu zuenetik; arrasto ahula utzi dute batzuk, beste batzuk aldiz, dirdira egiten dute taula horretan, horren adibide da Fito Rodriguezek Herioa eta dontzeila izenburupean itzuli duen lana. Antzerki lan hori ehunka antzeztokitan ikusi ahal izan da eta pantaila handira ere eraman zuen Roman Polanskik 1994an. Gurean argitalpen berria bada ere, Torturaren Aurkako Taldeak antolatuta gure lurraldeko oholtza gainean ere mintzatu izan da aurrez, euskara garbian.

      Tortura, hori da Buenos Airesen jaiotako idazle txiletarrak antzerki lan honetan jorratu nahi izan zuen gaia, giza eskubideen alde agertu izan da gaztetatik, batez ere, Txilen (1967an bertako nazionalitatea eskuratu zuen) eta Salvador Allenderen gobernuan ere sartu zuen muturra, harekin elkarlanean aritzeko asmoz. Pinochetek emandako estatu kolpearen ondotik, ihes egin zuen ordea. Fito Rodriguezek antzerkia euskaraz emateko proposamena luzatu zionean hark ez zuen zalantzarik izan “Torturaren aurkako edozein ekimenen alde nago, beraz, antzezlana zuen hizkuntza ederrera eramatearekin bat natorkizu” erantzun omen zion itzultzaileak hitzaurrean aitortzen duenez.

      Gai mardula orkestra-zuzendari, eta tentsioa nota guztien gainetik, torturaren doinu labainkor bezain ozena azaleratzen, Schuberten izen bereko melodia bikainaren atzean ezkutaturik; izan ere, konpositore austriarrak idatzitako lan leuna entzuten da Paulinaren belarrietan mota guztietako basakeriak jasaten dituen bitartean, errealitatea lausotzeko ahalegin gaiztoan. Hark, aitzitik, ederki asko iltzatu du garunean behin eta berriz pairatutako bortizkeria. Hamabost urte beranduago, patuak bere etxera eraman du torturatzaileetako bat, hori uste du berak bederen, sekula ikusi ez bazuen ere, mamua ezagutu egiten baita. Justizia egiteko parada aurrez aurre, mendekuaren tentazioak maiz tentatzen duen bitartean. Joko gordina, jasandakoaren mina, tentsioa, printzipioen guda, Schuberten doinua belarritik ateratzeko parada, leun dena leun entzuteko aukera, 15 urteko isiltasuna tiro batez apurtzeko grina.

      Gaiak eta egoerak gehiago behar ez badute ere, pipermina bota dio Dorfmanek Gerardo sortuta. Paulinaren senarra, legegizona, diktadurako biktimen Ikerketa Batzordeko buru izendatu berri dutena, egoerari zentzua jarri nahi dion agintari zimela.

      Hori agertokian agertzen zaiguna, hori Arielek sortu duen egoera, proposatzen digun eszena. Guztia erritmo bizi batekin eta sabela behin baino gehiagotan korapilatzeko moduko elkarrizketez betea. Lerro artean bestelako gai batzuk ere hauteman daitezke, desleialtasuna kasu, eta matxismo zertzelada batzuk ere badirela esatera ausartuko nintzateke, agian urrunegi joatea izan badaiteke ere.

      Kontuak kontu, lan bikaina dela iruditzen zait, egonezina sorrarazten du eta, aldi berean, orrialdez orrialde guztia errenkada batean irensteko irrika. Azkenean, liburua ixtearekin batera, saihestezina da gaiaren gertutasunaz gogoeta egitea, han-hemen Schuberten Herioa eta dontzeila entzun daitekeela pentsatzea eta, zoritxarrez, karriketan Paulina ugari dagoela, egunez egun, urtez urte justizia egiteko aukera etxeko atarian noiz agertuko zain.