5. Ate bikoitza
ANDEREŅOAK: Gauzak sinplifikatzeak, irudimen eskasa erakusteaz gain, ez du ulertzeko ezertan laguntzen. Egon, badaude kristauak diren palestinarrak, eta ez gutxi, musulmanak diren israeldarrak edota ateoak diren juduak...
JOSUK: Baina gerra batean, azkenean, beti aukeratu beharra dago zeinen alde zauden...
ANDEREŅOAK: Zergatik diozu hori?
JOSUK: Nire anaia, arkeologia ikastera joan zen Libanora eta hantxe, edozein tokitan, jendeak nongoa zen galdetu ondoren, katolikoa ala islamdarra zen itaundu ohi zion. Berak, nazkaturik, ateoa zela esaten zien eta libanoarrek, aldiz, berriro ihardesten zioten: baina, ateo katolikoa ala ateo mahometarra?
ANDEREŅOAK: Ez Beiruten bakarrik, ordea. Gatazka dagoen lekuan erlijioa erabilia izaten baita, Irlanda kasu... Horregatik bereizi egin behar dugu erlijio beraren eta erlijioaren erabilera politikoaren artean. Opera gustatzen al zaizue?
JOSUK eta JOXEK: Ez.
ANDEREŅOAK: Ze pena. Operak gauza asko erakusten baititu. Badago bat, “Toska” izenburua duena eta hartan orain adierazi dudana argi eta garbi ikusten da. Scarpia, poliziaburua oso erlijiozalea da eta, halere, Toskaren kontra doa...
JOXEK: Aski, hasi zara esaten ez zenuela erlijioaz hitz egingo eta orain horretaz gainera musika klasikoaz ari zara.... Ba al dago kalamatika aspergarriagorik ?
ANDEREŅOAK: Nahi baldin baduzue, ni banoa hemendik...
JOXEK: Ez duzu joan beharrik baina, beti zure kalakarekin ibili beharrean, guk esaten duguna entzun zenezakeen...
ANDEREŅOAK: Zertaz?
JOSUK: Erlijioaz, esate baterako...
ANDEREŅOAK: Bota, bada...
JOXEK: Erlijioak ez dira arrazoikoak, arrazoiaren kontrakoak baizik...
ANDEREŅOAK: Ez beti...
JOSUK: Ezin da hori esan. Badira edo ez dira, baina ez batzuetan bai eta besteetan ez.
ANDEREŅOAK: Historiak horixe erakutsi digu, ordea.
JOSUK: Zer?
ANDEREŅOAK: Arrazoia, eta ezagutza oro har, etorkizunari begirako jarrera da. Beren funtsezko balioa praktikoak izatean datza. Badaude, halere, arrazoizkoak ez diren jakintzak, erlijioak kasu, mugako eskarmentuetan, alaitasunean nahiz minetan, oinarritzen direnak..., baina ez dira, berez, praktikoak izaten zenbait unetan arrazoiaren arabera ulergarri bihurtu badira ere...
JOXEK: Ni naiz orain piperrik ulertzen ez duena...
ANDEREŅOAK: Erlijioa, nolabait esanda, norbanakoaren desirekin lot badaiteke ere..., arrazoi daitekeela esan nahi dut.
JOSUK: Hori da, hain zuzen, nik ulertzen ez dudana.
ANDEREŅOAK: Erlijioak, adibidez, portaeretan zer dagoen ondo eta zer gaizki irakatsi ohi du eta baita, kasu bakoitzean, arrazoitu ere. Erlijioak bizitzarako ereduak eta adibideak ematen ditu eta haien zergatiak azaltzen dizkigu.
JOXEK: Beno, txerrikia jatea debeka dezake, edo bekatua zer den argi utzi, baina hori guztia funtsatzeko ematen dituen arrazoiak ez ei dira arrazoizkoak.
ANDEREŅOAK: Animaliek, esate baterako, ez dute kontzientziarik. Ez jakiteagatik ez dakite ezta beren biziek bukaera badaukatela ere. Dena da, era berean, etenik gabeko jarraipena eta berehalakoa berentzat. Ez dute behar adinako zorroztasunik, egunerokotasunik, haraindikoaz pentsatzeko.
JOSUK: Zer da haraindikoa?
ANDEREŅOAK: Gerokoa edo orozgaintasuna. Animalien bizitza orainaldian kokatzen baita beti.
JOXEK: Eta gurea?
ANDEREŅOAK: Ipuinean bezainbeste, gizakiok inurriak gara eta animaliak, berriz, txirritak. Gaurkoari muzin eginez lan egiten dugu geroa buruan dugula...
JOSUK: Baita katagorriek ere...
ANDEREŅOAK: Eta inurriek. Jakina, neronek esan dizuet jada..., baina haiek guztiek ezin dute besterik egin eta gizakiok, aldiz, bai. Hortxe dago berehalakotasunaren eta orozgaintasunaren arteko diferentzia. Izan ere, bizitzaren jarraipena nahita hausten denean, haraindia eta kontzientzia sortzen dira batera... eta kontzientziarekin batera, berriz, gizakien artekoa nahiz geroko helburuen araberako mendekotasuna.
JOXEK: Baina animaliekiko zuk aipatutako ezberdintasun hori ez da arrazoia.
ANDEREŅOAK: Arrazoia hortik dator. Lanak sortzen du arrazoiaren beharra..., beharrak lanabesak sortzen dituen era berean, eta gerra lan mota bat besterik ez da, eta armak, horretarako lantresnak soilik.
JOXEK: Orduan, gerra bera lanaren eta arrazoiaren ondorioa besterik ez da...
ANDEREŅOAK: Ez da erlijio-gaia bakarrik, bederen...
MIRENEK: Gizakia, berez, besteen aurkakoa al da? Bibliako Kain hura bezala?
ANDEREŅOAK: Animalien antzerako berehalakotasunean gizakia munduarekiko hurkotasunean bizi zen, lagunartean. Aitzitik, lana dela medio, aipatu mamitasun hura galdurik, arrotz bihurtzen gara gainerakoentzat eta baita geure buruentzat ere...
JOXEK: Bakoitza bere buruaz erbestekorik?
ANDEREŅOAK: Bai. Orozgaintasunak horixe bera baitakar berarekin batera. Kontzientziak ezberdintasunaz konturarazten gaitu. Animaliek ezin dute hori sentitu eta guk ere ez animalien modura sentitzen garenean...
MIRENEK: Eta noiz sentitzen gara animaliak?
ANDEREŅOAK: Munduarekiko animaliek adinako berehalakotasuna sentitzen dugunean.
MIRENEK: Noiz gertatzen da hori?
ANDEREŅOAK: Besteen edota gure buruaren kontra jotzen ez dugunean. Lan egiten edo borrokan ez gabiltzanean. Etorkizunaren zain egon gabe orainaldiaz gozatzeko aukerari eusten diogunean...
JOXEK: Animaliarena egiten ari garenean?
ANDEREŅOAK: Ez, erlijioak ematen digun lasaitasuna onartzen dugunean.
JOSUK: Zer diozu?
ANDEREŅOAK: Baldin eta gizatasuna animalia-izaera gainditzea bada, norbanakoaren kontzientzia sortzea eta, etorkizuna arrazoi, egunerokoari ezetza ematea, hori guztia ezeztatzen dugun neurrian, ari gara berriro erkidegoa nahiz hurkotasuna sentitzeko urratsak ematen.
JOXEK: Hori ez al da ezeztapenaren ezeztapena?
ANDEREŅOAK: Bai horixe...
JOSUK: Baina giza arrazoiaren atzean norbanakoaren kontzientzia, hau da, beldurraren eta heriotzaren aurreko etsipena dagoenez, gogobetetzeko balio duen jarrera pozgarrien premiari ere heldu behar zaio, ez aurrezkiak biltzeari gastatzeari baizik, gordetzearen ohiturari baino dohaintzari..., erlijioari, bada.
JOXEK: Hau bai dela ona!, gizakiok animalia-izaeragatik al daukagu erlijio-joera eta ez gizatasuna dela medio?
ANDEREŅOAK: Ez da guztiz horrela. Begira, gizakia ez da burujabe bihurtzen bere askatasuna alboratzen duen arte...
JOSUK: Nola?
ANDEREŅOAK: Nahi duguna egiten dugunean animaliak baino ez gara, aldiz, gertu dagoen gogoa asetzea baino urruti dagoen baina beharrezkotzat jotzen dugun helburuaren bila joatea erabakitzen dugunean, gizartea ari gara eratzen eta gizaki bilakatzen gara.
JOSUK: Eta zergatik onartzen da berehala asebete beharrean etorkizunerako lan egitea?
ANDEREŅOAK: Lehen ere esan dizuet, bada, herioaren izuagatik!
JOXEK: Gizakiaren osagarriak ez dira makalak, beraz, beldurra eta askatasun eza.
ANDEREŅOAK: Horregatik bilatu behar ditu gizakiak beste osagarri batzuk, eta atsegina nahiz nahikaria lortzen ditu animalia-izaeraren joera den zarrastelkeriari eutsiz.
MIRENEK: Zarrastelkeria?
ANDEREŅOAK: Keria ala tasuna norberak jarri beharko luke mintzatzerakoan hizkuntzari utzi ordez...
MIRENEK: Baina funtsik gabeko etxekalte xahutzailea beti izango da gaitzegile!
JOSUK: Zergatik?
ANDEREŅOAK: Zarrastelkeriari aurre egiteko legeak eta debekuak sortu zituen gizakiak.
JOXEK: Baina baten batek bere gauzak xahutzeko zaletasuna eduki dezake eta hori ez da, berez, txarra.
ANDEREŅOAK: Jaidurak edo grinak dira gizarteak elkarbizitzarako menperatu nahi dituen joerak. Kontrolagaitz bezain arriskugarriak izan daitezkeen irrikak.
JOSUK: Zeintzuk?
ANDEREŅOAK: Bi funtsean, maitatzeko hisia eta hiltzeko garra. Eros-a eta Tanatos-a.
JOXEK: Sexurako eta hilketarako gogoa?
ANDEREŅOAK: Orain ez, eskerrik asko!
JOXEK: Galdetu egin dut baina...
ANDEREŅOAK: A zer galdera!
JOXEK: Ez dizut zuri esan, aizu!
ANDEREŅOAK: Txantxetan ari nintzen, lasai... baina edozein gizartetan aurkitzen ditugun debekuen bi ardatz horiek dira, sexuaren eta hilketaren tabuak. Legeak, nahiz eta zenbait unetan onartu, bereizi gabeko heriotzak eta hala moduko sexu-harremanak galarazi egiten ditu. Horrela, gizakia bera helburu izatetik bitarteko izatera igarotzen da, gizartearen iraupenerako baliabidea besterik ez dena. Era berean, erkidegoa arriskuan jarriko duen edozein irrika gaitzetsi egin ohi da.
JOSUK: Eta debeku hori ez al da erlijioarekin batera zabaldu?
ANDEREŅOAK: Erlijioarekin bezainbeste arrazoiarekin, horixe esan nahi nizuen hasieratik...
JOSUK: Orduan bekatua eta xahuketa gauza bera dira...
ANDEREŅOAK: Eta erlijioa eta politika, osagarriak.
JOXEK: Hori ez da horrela. Politika ekonomia ere badelako, eta erlijioak, nola edo hala, bizitzari neurriak ematen laguntzen duelako. Biak dira, berez, gauza bera.
ANDEREŅOAK: Bai eta ez...
JOXEK: A zer-nolako irakasleak! ezin da inoiz ezertxo ere iluntasunetik atera zuen argibideei kasu eginez gero...
ANDEREŅOAK: Zuek dena baldin badakizue ez dizue inork ezer irakatsiko...
JOXEK: Ilustra gaitzazue, arren!
ANDEREŅOAK: Ekonomia, eta politika, gastuak eta gizarte-arauak orekatzeko jaio baziren ere, erlijioa gastua besterik ez da baina bata bestearekin doaz. Parrastatzeak, dohaintzak eta galerak behar ditu ekonomia-politikak, erlijioak baraua, zuhurtzia eta tentua bezainbeste. Erlijioa monoteista bada, batik bat.
JOSUK: Nola?
ANDEREŅOAK: Erlijioaren ardatza alegia, Jainko bakarreko erlijioa denean, ekonomiaren eragina areagotu egiten baita harengan.
JOSUK: Zer esan nahi duzu?
ANDEREŅOAK: Egiptoarrek eta greziarrek ez zuten bekatu hitza ezagutu ere egiten, hori juduen monoteismoarekin batera hasi baitzen hedatzen. Politeismoak besteen jainkoen begirunea zekarren bitartean, monoteismoak besteekiko intolerantzia eta, beraz, xenofobia ere ekarri zuen. Areago oraindik, lehen esan bezala, ekonomia Jaungoiko bakarrari zor diogu.
MIRENEK: Eta kristauak edota mahometarrak?
ANDEREŅOAK: Kristautasuna Bibliaren irakurketa greziarra da eta Islama, berriz, kristautasunaren erritu zaharrak arabiarrek beren erara moldaturik...
JOSUK: Baina ez al duzu esan politika eta erlijioa ezberdinak bezain osagarriak direla...
ANDEREŅOAK: Barka...bai eta ez, esan dut nik...
JOSUK: Argiago azaltzen ez baldin baduzu, ez dut uste ezer ulertuko dugunik...
ANDEREŅOAK: Dolarretan zer dago idatzita?
JOSUK: Nik zer dakit?
ANDEREŅOAK: In God we trust...
JOXEK: Eta?
ANDEREŅOAK: Jaungoikoarekin fidatzen gara!
JOSUK: Eta?
ANDEREŅOAK: Benetan fedea eduki behar dela paper soil bati balioa emateko! Eta fede hori erlijio monoteistak oinarritu, landu eta zabaldu egin zuela...
JOSUK: Ni, behintzat, fedegabea nauzue...
MIRENEK: Nire etxean dolarea ere badago eta ez da paperezkoa...
JOXEK: Hara bestea!
ANDEREŅOAK: Zer diozu?
MIRENEK: Baserrian, sagardoa egiteko dolarea badugula.
JOSUK: Txantxetan ala?
ANDEREŅOAK: Ez zaio arrazoirik falta.
JOSUK: Emakumezkoak beti elkar defendatzen...
ANDEREŅOAK: Mutikoak gizontxo mitikoak izan nahian...
JOXEK: Zergatik dauka arrazoia Mirenek bere sagardotegiko dolarea diru iparramerikarrarekin alderatu duenean?
ANDEREŅOAK: Mexiko ere Ipar Amerikan dagoelako eta, hango Estatu Batuen hastapenetan, diruari izena ematerakoan, Mexikon erabili ohi zuten bat, dolarea, hautatu zutelako. Mexikon, aldiz, pisua izendatu zuten izentzat beren sosaren fedegabeek ezagut zezaten diru horren truk zilar edota urrezko pisukopuru jakinen bat bazegoela. Izan ere, dolarea, aipatutako moneta hori inprimatzeko erabiltzen zuten zapalgailua edo prentsa besterik ez baitzen. Metonimia hutsa.
JOSUK: Ez dakit zertaz ari zaren, guri adarra jotzen, literaturaz, erlijioaz edota ustezko elkarbizitzaren ikasgai berriaz, baina... dolarra, euskaratik al dator ?
ANDEREŅOAK: Jakina, Mexikotik barna. Jakin-minik gabe ezin baita inongo ikasgairik barneratu.
MIRENEK: Eta dolarea ere literatura al da?
ANDEREŅOAK: Zure etxekoa ala Amerikako Estatu Batuetakoa?
MIRENEK: Ipar Amerikako sosa.
ANDEREŅOAK: Ezin esan literatura denik baina bai, ordea, komunikatzeko ere balio duela eta, berez, balio hori metaforikoa baino ez dela. Profetez profitatzeko profesorea nauzue. Diruan, literaturan, politikan, ekonomian edota erlijioan ezarri ohi den fedeaz aritzen dena.
JOXEK: Zu endredamakila nahaslea besterik ez zara!
ANDEREŅOAK: Makila gutxi nik. Beharrik ere ez..., zuek zaudete, ordea, zigorturik eta makilapean.
JOXEK: Eta zu, egoera makilatzen?
ANDEREŅOAK: Zeuek esan. Nahi baldin baduzue banoa eta bakarrik geldituko zarete filosofia irakaslearen zain zeuena makinatzen...
JOSUK: Makina bat hitz-joko eginda ere ez gaituzu nahastuko. Zergatik eskatzen dute fede berbera erlijioak eta diruak?
ANDEREŅOAK: Berez, dirua etorkizunerako hitza besterik ez baita. Beste noizbait eta beste nonbaiten zurea den zerbaiten ordez emango dizutenaren agindua. Aitorpena. Eta horretan sinesteko Aitorrengan fedea behar da.
JOXEK: Berriro ere bazterrak nahasten!
ANDEREŅOAK: Ez da txantxa ez eta txantxorik ere. Zuk nahi duzuna eskuratzeko, daukanari eskatu beharko zenioke, edo bestela, jabea akabatu beharko zenuke, edo lapurreta egin, edota zuk duzun zerbaitez trukatu..., azken hau aukeratu ezkero, eta ordaina dirutan onartu, ezinbestekoa izango zaizu susmo guztiak alboratzea eta geroan akordioaren emaitza gauzatuko denaren ustea izatea. Fede kontua beraz.
JOSUK: Ez, diruak balio du.
ANDEREŅOAK: Zergatik?
JOSUK: Bertan jartzen duelako. Idatzita dago.
ANDEREŅOAK: Zuk idazkian daukazu fedea, beraz?
JOSUK: Ez, adostutakoan.
ANDEREŅOAK: Politikan, bada...
JOSUK: Demagun elkarbizitzan.
ANDEREŅOAK: Erlijioan orduan.
JOSUK: Lehen Miren bezala hasi behar al duzu orain?
MIRENEK: Zer egin dut nik?
JOSUK: Egin, ezer ez..., esan egin duzu, juduak ala palestinarrak?; eta gure andereņoak, berriz, dena politika eta erlijioa dela dio, etengabe.
ANDEREŅOAK: Nik esan dizut elkarbizitza erlijioa dela eta politika, ere bai. Pentsa, erlijioaren jatorria re-ligare da. Zuek, noski, ligatzea zer den badakizuenez re-ligare horrekin zer adierazi nahi den jakin beharko zenukete: gizakien arteko lotura. Horixe baita erlijioak eskaini ohi duena.
JOSUK: Baina erlijioak izan dira gizarteliskar gehienen iturburu, ordea.
ANDEREŅOAK: Garaian garaikoa. Gizakion historia oso luzea da eta, zenbait sasoitan, gizataldeak trinkotzeko baliagarria izan dena besteetan, aldiz, traba bihurtu izan da. Europan, adibidez, gizarteak tinkotze-jardunean erlijioen balioa ezin da kolokan jarri Pizkundeko erlijio-gerrak irazeki arte. Ordutik hona, ezin esan erlijioak herrien irmotasunean lagungarri izan direnik.
JOSUK: Eta zer izan da, bada, pizkundetik oraindaino, gizarteen elkarbizitzaardatza?
ANDEREŅOAK: Europan, behintzat, nazionalismoa.